Symbolizm -
kierunek w poezji i
sztukach plastycznych, powstały we Francji i Belgii w drugiej połowie
XIX wieku, jako reakcja na naturalizm.
W poezji symboliści
dążyli do
wywołania nastroju nie poprzez efekty malarskie, jak parnasiści, ale
poprzez rytm i muzykę wiersza.
Po raz pierwszy nazwa
symbolizm
pojawiła się w 1886 r. w tytule manifestu programowego młodych
poetów francuskich. Opublikował go w 1886 roku paryski
dziennik
Le Figaro. Tytuł manifestu: Le Symbolisme. Nazwa bardzo szybko
rozpowszechniła się w całej Europie. Z Francji do Belgii, Niemiec,
Skandynawii oraz Polski. Gorącym zwolennikiem symbolizmu w Polsce był
Zenon Przesmycki ("Miriam").
Symboliści dążyli do
wyrażania
ogólnoludzkich problemów psychologicznych oraz
treści
metafizycznych, które można poznawać jedynie przez intuicję,
emocje, podświadomość. Chcieli docierać w rejony niedostępne poznaniu
racjonalnemu, poza byt realny, do rzeczywistości transcendentalnej. Ich
podstawowym środkiem ekspresji stał się symbol, skrót,
bowiem
pojmowali sztukę jako swoisty język abstrakcyjnych znaków
syntetycznych komunikujących o przeżyciach i emocjach artysty.
Symbolizm najsilniej
zarysował się w
literaturze: francuskiej (Arthur Rimbaud, Paul Verlaine,
Stéphane Mallarmé), rosyjskiej (Aleksandr Błok,
Andriej
Bieły), belgijskiej (Maurice Maeterlinck), a także w polskiej (Bolesław
Leśmian, Leopold Staff, Stanisław Wyspiański). Rozwijał się także w
plastyce: francuskiej (Gustave Moreau, Pierre Puvis de Chavannes, Paul
Gauguin, nabiści), rosyjskiej (Michaił Wrubel), norweskiej (Gustav
Vigeland), austriackiej (Gustav Klimt), polskiej (Józef
Mehoffer, Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański), a także w wielu
innych krajach europejskich.
Malarstwo symbolistyczne
wywodzi się
od dwóch następców Paula Gauguina - Paula
Sérusiera i Maurice Denisa. Z Francji symbolizm przenosi się
do
Szwajcarii, tam oddziałuje na twórczość Ferdynanda Hodlera i
do
Norwegii, oddziałując na Muncha.
Symboliści rozpatrują
obraz
niezależnie od rzeczywistości, jest dla nich samodzielny, nie musi się
odnosić do niczego poza subiektywnością jego twórcy. Kolor i
forma były rozumiane jako wizualne ekwiwalenty myśli i wrażeń, choć nie
zostały skrystalizowane w żaden formalnie jednolity styl jak np.
niemiecki ekspresjonizm. Symboliści przeciwstawiali się
dziewiętnastowiecznemu zapatrzeniu w naukę, mechanizacji i
wzrastającemu materializmowi społeczeństw.