Terminu tego po raz pierwszy użył dla oznaczenia swojej sztuki francuski malarz J. A. Hervè w 1901 roku nadając tę nazwę cyklowi swoich obrazów wystawionych w Salonie Niezależnych. Kierunek w sztuce rozwinął się na dobre na początku XX w. w Niemczech, ale korzeniami sięga do eksperymentów artystycznych wielkich twórców schyłku XIX w.: Vincenta van Gogha, Edwarda Muncha, Jamesa Ensora i Paula Gauguina, których można określić jako prekursorów ekspresjonizmu.

Ekspresja (łac. exprimere - wyrażać) to wyrazistość, siła oddziaływania dzieła na odbiorcę, na emocjonalną sferę jego psychiki. "Dzieło ekspresyjne" i "ekspresjonistyczne" to dwa osobne pojęcia.

Po raz pierwszy w roku 1911 autor książki "Abstraktion und Einfühlung" Wilhelm Worringer w studium o malarstwie na łamach czasopisma "Der Sturm" wspomniał 'paryskich syntetystów i ekspresjonistów Cézanne'a, Van Gogha i Matisse'a'.

W roku 1912 nazwą tą określano wystawiającą w galerii Der Sturm grupę "Der Blaue Reiter".

Cechy charakterystyczne to deformacja i ostro zamalowywane kontury przedmiotów. Ekspresjonizm miał na celu wyrażenie uczuć artysty. Przeciwstawiał się naturalizmowi i mieszczaństwu. Wyraźna mimika w teatrze, w kinie kontrast barw.
 

Postawa wobec rzeczywistości

Konieczna jest "odnowa sztuk" (dzięki deformacji konkretnej rzeczywistości przedstawianej w dziełach uzyskuje się obraz realności "bardziej ludzkiej", co prowadzić ma do moralnej odnowy ludzkości)

Franz Marc: Nowe pokolenie nie chce (i nie może) żyć równie beztrosko, co poprzednicy, nie wiąże się z tym jednak pogarda dla przeszłości. Świat zmienił się całkowicie i artyści, aby pozostać aktualni wobec rzeczywistości, muszą "przeciąć pępowinę łączącą ich z przeszłością". "Świat rodzi nowe czasy. Nie wiemy tylko, czy nadszedł już czas odrzucenia starego świata. (...) Oto niepokojące pytanie naszych czasów".

Poczucie kryzysu:

    * niepokój, nieprzystosowanie, zaburzenia nerwicowe, apokaliptyczne zagrożenie
    * przyspieszona industrializacja w Niemczech zachwiała porządek moralny, doprowadziła do rozluźnienia więzów międzyludzkich, przyspieszyła "zabójczo" rytm życia, przyczyniła się do pojawienia się różnych uzależnień
    * rzeczywistość okazała się "miażdżącą machiną" dla żyjącej w niej jednostki, dlatego należy ją zniszczyć (zdeformować)
    * pogłębianie się przepaści między pokoleniami (częste motywy walki ojca z synem), należy ją zniszczyć (zdeformować)
    * gloryfikacja buntu przeciw wszystkim symbolom ustalonego porządku (rodzina, profesorowie, władza państwowa, armia) + solidarność z żyjącymi na marginesie społeczeństwa (biedacy, prostytutki, szaleńcy, młodzież)

I wojna światowa:

    * oczekiwanie na odnowienie świata po katastrofie wojny – ma się to dokonać nie przez reformy społeczne, ale przez wewnętrzną odnowę każdego człowieka: przez wyrzeczenia, do doskonałości.
    * wywołała tendencje pacyfistyczne i oczekiwanie na "nowego człowieka"

Zaangażowanie polityczne:

    * głównie w ruchach komunistycznych (Herbert Kühn: socjalizm, tak jak ekspresjonizm występuje przeciw intelektualnemu barbarzyństwu, maszynie i centralizacji, broni natomiast ducha, Boga i człowieczeństwa w człowieku)
    * Yvan Goll: "Ekspresjonizm to pierwiastek intelektualny walczący ze światem potęgi materialnej, bunt sumienia przeciw posłuszeństwu, krzyk serca przeciw masakrze i milczeniu uciśnionych".

Koncepcja artystyczna

    * protest przeciw naturalizmowi i impresjonizmowi (kopiowaniu rzeczywistości), także tendencjom konstruktywistycznym sztuki Cezanne'a w imię skrajnego subiektywizmu w odczuciach i sposobach ich artystycznego wyrazu
    * Herwarth Warden: "Malarz przedstawia to, co postrzega w najgłębszych warstwach swej świadomości, wyraża samego siebie, przemijająca rzeczywistość jest dlań jedynie symbolem, angażuje w ów proces samego siebie: to, co świat zewnętrzny zapisuje w jego świadomości, on z kolei wyraża od wewnątrz".
    * odzwierciedlanie głębokiej jaźni artysty
    * Herbert Kühn: "W przypadku ekspresjonizmu, między tym, co ma być przedstawione, a samym przedmiotem istnieje głęboka przepaść. Przedstawiony przedmiot nie jest prostą projekcją tego, co prezentuje, lecz zaproszeniem do zrozumienia tego, co rzeczywiście przedstawia. To, co ma być przedstawione, rozpoczyna się niejako poza samym obrazem."
    * uwolnienie od wszystkiego, co narzuca zewnętrzna rzeczywistość i zrekonstruowanie jej
    * nawiązania do filozofii Nietzschego (indywidualizm), Schopenhauera (pesymizm), Bergsona (duża rola intuicji)

Środki formalne

    * stosowanie sugestywnego koloru, często w kontrastowych (dysonansowych) zestawieniach, użycie aktywnych faktur, eksponowanie graficznego szkieletu kompozycji, lapidarność formy, deformacja uwypuklająca brzydotę (antyestetyzm)
    * niekiedy ważniejsza forma niż treść obrazu
    * pismo "Die Weissen Blätter": "Koncentracja, oszczędność, ogromna siła, starannie skomponowana forma, patos wyrażający wewnętrzne napięcie".
    * egzaltacja, deformacja, paroksyzm



źródło:  www.pl.wikipedia.org