Impresjonizm
(fr. impression -
wrażenie) — nurt w sztuce europejskiej, a później
także
amerykańskiej, który został zapoczątkowany przez grupę
paryskich
artystów studiujących w Atelier Gleyère oraz w
Académie Suisse w drugiej połowie XIX wieku.
Osiem paryskich wystaw w
latach
1874-1886 zaowocowało zerwaniem nowej sztuki z akademizmem
obowiązującym w II połowie tego stulecia. Za początek impresjonizmu
uznaje się I wystawę grupy artystów zorganizowaną w atelier
fotograficznym Nadara w 1874 roku.
Najbardziej
charakterystyczną cechą
malarstwa i rzeźby impresjonistycznej było dążenie do oddania
zmysłowych, ulotnych momentów - "złapania uciekających
chwil".
Nazwa kierunku została ironicznie nadana przez krytyka sztuki oraz
dziennikarza Louisa Leroy i pochodzi od tytułu obrazu Claude'a Moneta
Impresja, wschód słońca.
Tło
historyczne
Uczelnia artystyczna
założona za
panowania Ludwika XIV, Królewska Akademia Malarstwa i Rzeźby
(Académie Royale de Peinture et de Sculpture), od samego
początku kładła nacisk na szkolenie umiejętności rysunku według ściśle
określonych zasad. Były one klarowne: uczono się uprawiania sztuki
według akademickiej doktryny wyidealizowanego piękna, a nieskazitelnymi
przykładami były gipsowe odlewy rzeźb starożytnych, które
kopiowali uczniowie. Kolor był traktowany od czasów
Arystotelesa
jako swoisty rodzaj światła i o wiele mniej nadawał się do pracy nad
kształtowaniem przyszłego artysty według ścisłych zasad. W latach 70.
XIX w. skostnienie sztuki i tzw. "brązowe sosy" (złamane, brunatne
barwy) zamiast żywego koloru doprowadziły do buntu dużej grupy
artystów.
Jednym z
czynników
wpływających na rewolucyjną zmianę w stosunku przyszłych
impresjonistów do malarstwa był rozwój techniczny
i
naukowy. W XIX wieku pojawiły się nowe pędzle: twardsze, płaskie,
wzmocnione stalową oprawą (wcześniej stosowano tylko okrągłe pędzle z
miękkiego włosia), pozwalało to stosować mocniejsze pociągnięcia.[1] W
sprzedaży pojawiły się też pierwsze, znacznie tańsze, farby syntetyczne
- zaczęto stosować więcej koloru niebieskiego, który do tej
pory
był bardzo drogi (wytwarzany z lapis lazuli).[1] Zaczęto używać sztalug
plenerowych oraz przenośnych pudełek na farby i pędzle - ułatwiło to
wyjście w plener.[1] Postępy w teorii i praktyce naukowej przyniosły
większą wiedzę na temat struktury światła białego. Odkrycia budowy
światła dzięki zastosowaniu pryzmatu dokonał Newton. Postęp na drodze
tworzenia teorii barwy został dokonany. Następnym osiągnięciem w tej
dziedzinie były dziełem wielu uczonych, w tym Buffona. We Francji,
dzięki pracom chemika z królewskiej manufaktury
gobelinów, Chevreula (1786-1889), zostało sformułowane prawo
równoczesnego kontrastu (w roku 1839): oko widząc jakąś
barwę
zawsze wytwarza barwę przeciwstawną (dopełniającą), a konsekwencją tego
prawa jest stwierdzenie, że położone obok siebie na obrazie dwie
dowolne barwy oko widzi jako wzajemnie maksymalnie
zróżnicowane.
Inna konsekwencja jest wskazówką praktyczną: jeśli na
obrazie
znajdują się obok siebie dwie barwy przeciwstawne, to będą one
różnić się bardziej niż wszelkie inne zestawienia dwu barw.
Impresjoniści korzystali jedynie z siedmiu podstawowych barw światła
białego i jako pierwsi mieszali je dopiero na płótnie, a nie
jak
ich poprzednicy na palecie.
Wielki wpływ na
impresjonistyczne
dzieła miało wynalezienie i upowszechnienie się aparatu
fotograficznego. Wzorując się na zdjęciach zaczęli oni w podobny
sposób komponować swoje obrazy: ich kompozycje były otwarte,
często stwarzały wrażenie przypadkowych wycinków całości.
Postaci, czy drzewa ucięte w połowie wywołały prawdziwą rewolucję na
Salonach. Ten nowatorski zabieg można też przypisać inspiracji
artystów sztuką Japonii, która jako pierwsza
zdecydowała
się na tak "odważny" zabieg. Impresjonizm położył trwałe fundamenty pod
znakomitą większość sztuki, która po nim nastąpiła. Odcisnął
też
swe piętno na muzyce (Claude Debussy), literaturze (Marcel Proust) i
filozofii (Henri Bergson i Friedrich Nietzsche).
Charakterystyka
impresjonizmu
Impresjonizm nie zgłębia
żadnych
metafizycznych problemów, nie próbuje nawet
przeniknąć
poza kolorową powierzchnię codzienności, przeciwnie, skupia się na
powierzchowności, ulotności chwili, nastroju, oświetlenia, czy kąta
widzenia. Reprezentuje punkt kulminacyjny, i zarazem ostatni przejaw
wizji malarstwa, zbudowanej na zrębach renesansu, a konkretnie
renesansowej perspektywy i wykształconych za jej pomocą
nawyków
percepcyjnych[2].
Zarazem jednak podważa
dogmaty tej
wizji, udowadnia subiektywność i relatywność ludzkiej percepcji, czyni
kolor i formę autonomicznymi składnikami obrazu, od tej pory nie ma już
znaczenia, co widnieje na obrazie, ale jak on jest namalowany.
Zmieniła się także
tematyka
obrazów. Odrzucono tematy biblijne, literackie,
mitologiczne,
historyczne. Zamiast tego pojawiła się wizja codzienności i
współczesności. Artyści często malowali ludzi w ruchu, w
trakcie
zabawy lub wypoczynku, przedstawiali wygląd danego miejsca przy danym
oświetleniu, motywem ich dzieł była także natura. Jako jedni z
pierwszych malowali w plenerze, nie poprawiając swoich dzieł w
pracowniach. Jednak ich malarstwo przedstawiało tylko pozytywne strony
życia, nie poruszało problemów społecznych, nie zawierało
przesłania. Omijało takie problemy jak głód, choroby,
śmierć.
Doprowadziło to do rozłamu wśród impresjonistów.
Generalnie, metodą
twórczą
impresjonistów był dywizjonizm - nakładanie tuż obok siebie
plam
czystego koloru tak, iż z pewnej odległości zlewały się tworząc barwy
uzupełniające. Cienie malowali za pomocą zmieszanych kolorów
podstawowych, bez użycia czerni. Dywizjonizm jednak nie stał się
obowiązującą regułą, gdyż impresjoniści nigdy nie tworzyli formalnej
grupy, która by jasno określiła założenia i metody
twórcze. W efekcie zasada ta była stosowana mniej lub
bardziej
dokładnie. Inną postawę przyjęli kontynuatorzy
impresjonistów -
neoimpresjoniści, którzy postanowili przestrzegać surowo
zasady
puentylizmu.
Najbardziej
znani polscy
impresjoniści:
* Olga Boznańska
* Józef Pankiewicz
* Władysław Podkowiński
Twórcy
impresjonizmu
* Edouard Manet -
nazwany "ojcem" impresjonistów, nigdy nie stosował metody
dywizjonistycznej. Śniadanie na trawie, Olimpia
* Claude Monet -
od jego obrazu Impresja, wschód słońca pochodzi nazwa
"impresjonizm". Nenufary, Katedra w Rouen
* August Renoir - Bal w Moulin de la Galette , Huśtawka, Śniadanie
wioślarzy.
* Edgar Degas -
przedstawienia baletnic, w których eksponował ruch i jego
możliwości ekspresyjne. Klasa tańca, Absynt (sytuacje z
barów).
* Camille Pissarro
- malował głównie pejzaże, w których widać
niezwykłą
wrażliwość artysty na kolor i światło.