Kubizm
-
Kierunek w sztukach
plastycznych, głównie malarstwie i rzeźbie, który
rozwinął się we Francji na początku XX wieku.
Prekursorami kubizmu
byli Pablo
Picasso i Georges Braque. Po raz pierwszy określenia kubizm użył krytyk
sztuki Louis Vauxcelles. W języku francuskim brzmi ono cubisme i
pochodzi od łacińskiego słowa cubus, co oznacza kostka lub sześcian .
Ten termin przyjął się i szybko wszedł do powszechnego użytku, jednak
twórcy tego kierunku długo unikali jego stosowania.
We wczesnej fazie
rozwoju kubizmu,
tzw. fazie prekubistycznej (zwanej też cezannowską), Picasso i Braque
pracowali niezależnie od siebie. Inspiracją do wypracowania nowego
podejścia do przestrzeni malarskiej, transformacji obiektu i
interpretacji rzeczywistości była dla nich sztuka staroiberyjska i
plemienne maski afrykańskie oraz niektóre dzieła Paula
Cezanne'a.
Później
Picasso i Braque
zaczęli pracować razem, tworząc podstawy kubizmu analitycznego, a
następnie kubizmu syntetycznego (od roku 1912). W kubizmie syntetycznym
w obrazach pojawiały się wklejane kawałki gazet, tapet czy kolorowych
kawałków papieru, a także trójwymiarowe formy
wbudowywane
w płaszczyznę obrazu.
W całej historii
malarstwa nie było
innego tak intensywnego zerwania z osiągnięciami sztuki, jak to
dokonane przez kubistów. Przede wszystkim, do tej pory
malarstwo
miało iluzorycznie odzwierciedlać rzeczywistość – wywoływać
na
płótnie wrażenie “jak żywej” natury.
Kubistom zaś
zależało na zdefiniowaniu rzeczywistości, wydobyciu
“stereometrycznej struktury
przedmiotów”. Aby to
osiągnąć, stosowali geometryzację, syntezę i odrzucenie perspektywy. W
dużym skrócie, można powiedzieć, że dana, widziana forma
zostawała najpierw zgeometryzowana (czyli wpisana w kształt sześcianu
– z łac. cubus), a następnie rozbita na mniejsze elementy
walców, stożków, kul itp. U podstaw kubizmu leży
zasada,
że obiekt malarski zostaje rozbity na szereg osobnych płaszczyzn,
oglądanych w różnym oświetleniu, które następnie
są
przedstawiane obok siebie na płótnie. Dawało to pełniejszy
obraz
analizowanego obiektu. Choć najsłynniejsze obrazy kubistyczne (jak
"Panny z Avinionu") pokazują postacie ludzkie, generalnie
głównym tematem były tu martwe natury.
Kubizm stał się
popularny i zyskał
wielu zwolenników w środowisku artystycznym. Choć często
bywa
identyfikowany z Picassem, nie należy zapominać, że tworzyli go także
inni artyści oraz że sam Picasso nie był wierny kierunkowi przez całe
swoje artystyczne życie. Do artystów, którzy
wnieśli
twórczy wkład w rozwój tego kierunku, zaliczani
są:
* Juan Gris
* Fernand Léger
* Francis Picabia
* Louis Marcoussis
* Jean Metzinger
* Albert Gleizes
* Pablo Picasso
Najsławniejsze
dzieła (malarskie i rzeźbiarskie) związane z kubizmem:
* Panny z Awinionu Pablo Picasso (1907)
to jeden z
najsłynniejszych
obrazów kubistycznych, choć należy też do jednych z
pierwszych
dzieł tegoż ruchu. Następuje tu całkowite zerwanie z przestrzenią czy
formami ciała ludzkiego, a także tak właściwą dla obrazów do
tego momentu estetyzacją – malarstwo, jakkolwiek przeszło już
sporą ewolucję od czasów klasycyzmu, do momentu powstania
tego
dzieła miało nadal odpowiadać określonemu pięknu. Na obrazie widać też
wyraźne wpływy afrykańskie: dwie postacie z prawej strony przypominają
bardzo afrykańskie rzeźby. Picasso pokazał ciała zdeformowane, złamane
– a do tego należące do prostytutek z barcelońskiej ulicy
Calle
de Avignon. Jak pisał na ten temat Białostocki: “Jest to
sztuka
zaskakująca, ostra, rezygnująca z piękna, świadomie niszcząca naturę i
zastępująca ją ładem dzieła sztuki, ale przy zachowaniu jakby
śladów zniszczenia, jakiemu rzeczywistość
podlegała”
Cztery
etapy kubizmu
Prekubizm
Nurt w sztuce
charakteryzujący się
odejściem od naturalnej budowy ciała ludzkiego, pojawia się bryłowatość
wraz z martwą naturą w krajobrazie oraz zmianą perspektywy.
Kubizm
analityczny
Trwał w latach
1907–12. Jego
cechy główne, pozwalające na łatwe odróżnienie od
innych
odmian kierunku, to monochromatyczna paleta, ograniczona do czerni,
brązów, szarości. Pojawiające się na płótnach
formy są
sztywne, geometryczne. Obiekty wydają się być rozbite na pryzmatyczne
fragmenty, złożone na powrót niezgodnie z ich wcześniejszą
pozycją, ale widzeniem artysty. Dla odmiany kompozycję cechowała
delikatność i zawiłość.
Cel, jaki postawili
sobie artyści
tworząc kubizm analityczny, to malowanie nie dla oka widza, ale jego
umysłu, organu, który w najpełniejszym stopniu
“patrzy” na przedmioty. Tak, jak w przypadku
krzesła,
odbiorca może widzieć tylko jego profil, wie jednak, jak wygląda cała
konstrukcja. Umysł “dopowiada” brakujące elementy,
znajdujące się z tyłu czy z boku obiektu. Takie podejście zakłada
odrzucenie perspektywy, bo umysł “widzi” przedmiot
z
różnych stron, nie z jednego, ustalonego, koniecznego dla
wyrysowania linii perspektywy. Takie założenia włączają do
płótna także czas.
Kubizm analityczny
odwoływał się do intelektu widza. Najsłynniejsze prace zaliczane do
nurtu kubizm analitycznego to:
* Portret Ambrose Vollard (1910)
* Ma Jolie, (1911)
Kubizm
hermetyczny
Trwał na przełomie
1912/1913 r.
Picasso i Braque posunęli się w deformacji przedmiotów już w
tak
znacznym stopniu, że bliskość ich twórczości do abstrakcji
(której obaj nie akceptowali) ich przestraszyła i skłoniła
do
poszukiwania innych sposobów obrazowania, które
dawałyby
pewną treść dziełu bez konieczności jej fizycznego namalowania.
Zastosowali gazety, bilety, fragmenty tapet itp., co zapoczątkowało
okres kubizmu syntetycznego.
Przykładem kubizmu
hermetycznego jest
"Portugalczyk" Braque'a. Półprzeźroczyste plamy barwne
nawzajem
się przenikają, kontury oryginalnej postaci są ledwo widoczne. Autor
posłużył się głównie kolorami monochromatycznymi wpadającymi
w
brązowy odcień. Tak jak w wielu obrazach z tego okresu, autor użył
drukowanej czcionki w celu wywołania "formalnego" wrażenia. W
późniejszym okresie kubizmu - w kubiźmie syntetycznym - temu
celowi posłużyły m.in. wycinki nagłówków z gazet.
Kubizm
syntetyczny
Miał miejsce w okresie
od 1913 roku
do lat dwudziestych. W porównaniu z kubizmem analitycznym,
był
prostszy, nie deformował aż tak bardzo przedmiotów, stosował
żywsze barwy. Cechą charakterystyczną jest także dołączenie kolażu.
Różne przedmioty, doklejone do powierzchni obrazu, pełnią
taką
samą funkcję, jak powierzchnie zamalowane. Pojawiające się tu dwojakie
rozumienie elementów doklejonych, które, jak
fragmenty
gazet, są z jednej strony zwyczajnym przedmiotem, ale z drugiej, stają
się obiektem estetycznym - otworzyły dyskusję trwającą nieprzerwanie
przez cały XX wiek a dotyczącą stosunku zachodzącego między sztuką a
rzeczywistością (Historia malarstwa).
Współczesna
rola kubizmu
Kubizm przyczynił się
wraz z
impresjonizmem i ekspresjonizmem do rozwoju Pierwszej Awangardy.
Chociaż sam nie zaliczał się do sztuki awangardowej, dzięki
zastosowaniu nowych technik takich jak deformacja, dekonstrukcja i
kolaż, wywarł wielki wpływ na nowoczesną estetykę.
Kubizm był inspiracją i
impulsem do rozwoju takich kierunków jak: